تابلوی برق آزاد بورس انرژی

قوانین و مقررات ناظر بر تابلوی برق آزاد:

با ابلاغ دستورالعمل توسعه مولدهای مقیاس کوچک، مقررات عرضه برق این نیروگاه‌ها نیز به پیوست مصوبه وزیر محترم نیرو در تاریخ هشتم بهمن ۱۴۰۲ و بر پایه برخی قوانین بالادستی نظیر مواد ۴۴ و ۵۶ قانون اصلاح الگوی مصرف ابلاغ شد. ماده ۴۴ قانون اصلاح الگوی مصرف، وزارت نيرو را موظف نموده تا ازطريق شركت‌هاي تابعه خريد برق از توليدكنندگان آن را در محل تحويل و به اندازه ظرفيت‌هاي توليد برق تضمين كند و به اين منظور از طريق عقد قردادهاي پنج ساله با لحاظ شرایطی اقدام نماید. از جمله شرایط مذکور آن است که زمان‌های کمبود برق در شبکه سراسری، مشتركيني كه اقدام به احداث مولد در محل مصرف مي‌نمايند، از اولويت قطع برق خارج مي‌شوند. همچنین بر اساس ماده ۵۶ قانون اصلاح الگوی مصرف، وزارت نفت موظف است در چهارچوب قانون هدفمندكردن يارانه‌ها سوخت لازم جهت توليدكنندگان انرژي برق اعم از واحدهاي صنعتي يا توليدكنندگان محلي را به قيمتي كه براي وزارت نيرو محاسبه مي‌كند، تحويل نمايد.

بر اساس صورتجلسه ۹۵ هیأت تنظیم بازار برق ایران و دستورالعمل توسعه مولدهای مقیاس کوچک، نیروگاه‌هایی که از نظر فنی قابلیت اتصال به شبکه توزیع محل اتصال را دارا بوده و ظرفیت عملی تولید آنها از ۲۵ مگاوات بیشتر نباشد به عنوان نیروگاه مقیاس کوچک تلقی می‌گردند. همچنین بر اساس مقررات عرضه برق نیروگاه‌های مقیاس کوچک، نیروگاه‌های مشمول مقررات این مصوبه مولدهای مقیاس کوچک با بازده الکتریکی حداقل ۴۲ درصد یا مجموع بازده الکتریکی و حرارتی حداقل ۷۰ درصد می‌باشند. بر این اساس، سرمایه‌گذار احداث نیروگاه‌های مذکور مجاز است برق تولیدی خود را به روش‌های انعقاد قرارداد دوجانبه با مصرف‌کنندگان و عرضه در بورس انرژی نیز به فروش برساند. به این ترتیب بر پایه‌ی مقررات مذکور از خرداد ماه سال جاری تابلوی برق آزاد در بورس انرژی راه‌اندازی شد و نخستین معاملات به منظور عرضه برق تیر ماه در آن صورت گرفت.

عرضه و تقاضا در تابلوی برق آزاد:

امتیاز ویژه برق معامله شده در این تابلو آن است که مشمول برنامه‌های مدیریت بار اعلامی شبکه برق کشور نخواهد شد و به عنوان برق پایدار در ایام ناترازی شبکه محسوب می‌گردد. لذا خرید این برق اگرچه با قیمت بالاتر نسبت به تعرفه‌های دولتی برای صنایع است لکن با توجه به عدم‌النفع تحمیلی به صنایع ناشی از خاموشی در ایام اوج بار، می‌تواند برای برخی از این مشترکین دارای صرفه اقتصادی باشد. لذا در سمت تقاضای تابلوی برق آزاد مشترکینی که نیاز به تأمین برق پایدار خصوصا در ایام ناترازی تولید و مصرف شبکه دارند قرار خواهند گرفت. در سمت عرضه‌ی تابلوی مذکور بر اساس مقررات عرضه برق نیروگاه‌های مقیاس کوچک، مولدهای مذکور دارای قرارداد خرید تضمینی که تاریخ شروع بهره‌برداری تجاری آنها از مهر ماه سال ۱۴۰۲ به بعد باشد، می‌توانند نسبت به عرضه برق خود در این تابلو اقدام نمایند. علاوه بر این، سایر نیروگاه‎‌های جدید که فاقد قرارداد خرید تضمینی باشند نیز می‌توانند برق تولیدی خود را در تابلوی برق آزاد به فروش برسانند. همچنین نیروگاه‌های مقیاس کوچک قدیمی که ۱۰ سال از تاریخ شروع بهره‌برداری تجاری آنها گذشته باشد، مشروط بر رعایت قیود ارائه شده در مقررات عرضه برق مولدهای مقیاس کوچک قادر به عرضه برق خود در تابلوی مذکور هستند.

بر اساس مقررات عرضه برق مولدهای مقیاس کوچک، طول دوره قرارداد برای فروش برق نیروگاه‌های مذکور ۱۵ سال بوده و شرکت توانیر مکلف است سازوکار اجرایی برای دریافت تضامین لازم از سرمایه‌گذار احداث نیروگاه در طول دوره قرارداد را به نحوی فراهم آورد که سرمایه‌گذار متعهد به تحویل برق به شبکه برق کشور به میزان ظرفیت مطمئن نیروگاهی در این دوره باشد.

قیمت برق و معاملات انجام شده در تابلوی برق آزاد:

قیمت برق در تابلوی برق آزاد مشابه سازوکار تابلوی برق سبز بوده و بر اساس عرضه و تقاضا و رقابت بین خریداران و فروشندگان شکل می‌گیرد. خریداران برق در این تابلو مشمول معافیت از برنامه‌های مدیریت بار شده و می‌توانند صرفا با پرداخت هزینه ترانزیت و عوارض قانونی نسبت به تحویل برق در مبادی مصرف اقدام نمایند. معاملاتی که تا به حال در تابلو برق آزاد بورس انرژی به ثبت رسیده‌اند مربوط به ۳ شرکت به شرح زیر می‌باشند:

• شرکت باران نیروی بشل (نیروگاه بشل) بوده که میزان ۱۰ مگاوات برق را برای تحویل در تیرماه با نرخ ۳۹۹۰۰ ریال بر کیلووات‌ساعت و ۱۱.۵ مگاوات برق را برای تحویل در مرداد ماه با نرخ ۴۶۰۰۰ ریال بر کیلووات‌ساعت و همچنین ۱۲ مگاوات برق را برای تحویل در شهریور ماه با نرخ ۵۲۰۰۰ ریال بر کیلووات‌ساعت عرضه نموده است.
• شرکت تولید ایستگاهی نیروخاصه (نیروگاه نظر آباد) نیز علاوه بر تعدادی معاملات روزانه و هفتگی در مرداد ماه، میزان ۷.۷ مگاوات برق را برای تحویل در شهریور ماه با نرخ ۵۲۰۰۰ ریال بر کلیووات‌ساعت در تابلوی مذکور معامله نموده است.
• شرکت انرژی پرسیا نیرو ایرانیان (نیروگاه گازی عباس‌آباد) نیز میزان ۲.۸ مگاوات را در معاملات هفتگی شهریور ماه با نرخ ۴۸۰۰۰ ریال بر کلیووات‌ساعت در این تابلو به فروش رسانده است.

مزایا و معایب در راه‌اندازی تابلوی برق آزاد:

بدون شک را‌ه‌اندازی بازاری آزاد به منظور تقابل مستقیم عرضه و تقاضای برق مشروط به رعایت پیش‌نیازهای لازم و پایبندی به تعهدات ارائه شده می‌تواند کمک شایانی به کشف قیمت واقعی برق خصوصا در شرایط ناترازی و کمبود برق در کشور نماید. در شرایط کنونی که بیماری مزمن اقتصاد صنعت برق کشور منجر به کاهش قابل توجه سرمایه‌گذاری در توسعه تولید برق خصوصا طی دهه گذشته شده، تأمین برق پایدار و بدون خاموشی به ویژه برای صنایع کشور به مسأله‌ای بحرانی تبدیل شده است. لذا در این شرایط بهره‌گیری از سازوکاهایی نظیر خرید برق از تابلوی سبز و یا تابلوی آزاد که مشمول برنامه‌های مدیریت مصرف نمی‌شوند ولو با قیمتی بالاتر از تعرفه‌های دولتی می‌تواند برای مشترکین مذکور تاحدودی راهگشا باشد. در سمت عرضه نیز با توجه به بحران سرمایه‌گذاری موجود که طی دهه گذشته علی‌رغم رشد سالانه حدود 5 درصدی نیاز مصرف، رشد زیر ۳ درصدی را در توسعه تولید به همراه داشته، فروش در بازارهای بدون مداخلات دولتی و در تقابل مستقیم با سمت تقاضا نظیر تابلوی برق آزاد می‌تواند زمینه‌های مورد نیاز جهت تشویق سرمایه‌گذاران به توسعه تولید و رفع تدریجی ناترازی‌های موجود در شبکه برق کشور را فراهم نماید.

تابلوی برق آزاد اگرچه به پشتوانه دستورالعمل توسعه مولدهای مقیاس کوچک و مقررات عرضه برق این نیروگاه‌ها راه‌اندازی شد، اما خلأ وجود رویه و دستورالعملی شفاف برای نیروگاه‌های مشمول از جمله مسائلی بوده که طی ماه‌های گذشته ابهامات گوناگونی را برای سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان برق ایجاد نموده است. همین امر مانع از عمیق شدن بازار مذکور و توسعه معاملات در آن شده به نحوی که طی گذشت حدود سه ماه از را‌ه‌اندازی تابلوی برق آزاد تنها ۳ نیروگاه در این تابلو اقدام به عرضه برق نموده‌اند. بدیهی است در شرایط بحرانی کنونی صنعت برق کشور، نیاز به ساختارهایی نظیر تابلو برق آزاد که می‌تواند منجر به تشویق سرمایه‌گذاران جهت توسعه تولید گردد بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. از این رو در گام نخست تدوین رویه‌ای شفاف جهت تعیین نیروگاه‌های مشمول و در گام بعدی توسعه دایره‌ی شمولیت تابلوی مذکور برای سایر نیروگاه‌ها (نظیر نیروگاه‌های خودتأمین صنایع، نیروگاه‌های مقیاس بزرگ دارای قرارداد خرید تضمینی یا بیع متقابل که بر اساس ظرفیت قراردادی امکان خارج نمودن بخشی از تولید خود را از قراردادهای مذکور دارند و همچنین مولدهای مقیاس کوچکی که به دلایل مختلف لزوما به شبکه توزیع متصل نیستند) از جمله مواردی است که می‌تواند به تعمیق بازار برق آزاد، ارائه سینگال‌های مناسب سرمایه‌گذاری از این طریق و در نهایت کاهش ناترازی‌های ایجاد شده در شبکه برق کشور کمک نماید.

علی شاه‌محمدی – مدیرعامل شرکت تجارت انرژی فردا

منبع: روزنامه و سایت دنیای اقتصاد